پاکستان چ رچی جا رہی پنجابی کہانی دی اپنی تاثیر اے۔ اوہ بھانویں شاہ مکھی لپی چ لکھی جا رہی ہووے یاں اوتھوں دی اردو زبان (منٹو رنگ) دی کہانی ہووے۔ بھانویں اسیں سانجھا پنجاب وی کہہ دیندے ہاں تے سرحداں توڑن لئی یاں دونویں پنجاب جوڑن لئی سرحداں تے موم بتیاں وی جگاؤن تر پیندے ہاں۔ سانوں ایہہ وی پتہ اے کہ سرحداں جو بن گئیاں نے ایہناں ٹٹنا نہیں۔ خیر گل اسیں پاکستانی پنجابی نثر دی کرنی اے۔ جس دا پنجاب نالوں ٹٹیاں اٹھواں دہاکا چل پیا اے۔ اودھرلے سماج دا اِک اپنا کلچر اُسر گیا اے تے تیجی چوتھی پیڑھی جوان ہون لگ پئی اے۔ اوتھوں دے سماج دے ورودھ، تناؤ، سبھیاچارک وکھریویں، استحصال دیاں وکھ وکھ پرتاں تے ناری دا وجود وکھری طرحاں اُسرن لگ پیا اے۔ ایہناں سارے ورودھاں تے سانجھا وچوں ایتھوں دی کہانی دا برتانت تے پاتر اودھرلی کہانی وچ آؤن لگ پئے نے۔اودھرلی کہانی وچ جیہڑا اسیں برتانت، تناؤ تے نائک اُسردا پڑھدے ہاں۔ اوہ پنجابی کہانی چ وکھرا کھڑا دِسدا اے۔

اودھرلی کہانی دی اپنی خاصیت اے، اوہدے اپنے وِشے نے، اوہدے اپنے پاتر نے۔ ہر سال نویں نویں اودھرلے کتھاکار ایدھر لِپی انتر ہو کے پہنچ رہے نے۔اوہناں دی کہانی وچ تازگی اے۔جیہڑے ادبی لوک اودھرلی کہانی تے ناول ایدھر لِپی انتر کرکے گرمکھی پاٹھکاں نوں پڑھن لئی دے رہے ہن اوہ نِسچے ہی مولوان اُپرالا کر رہے نے۔ پہلاں پہل ڈاکٹر جگتار تے ڈاکٹر کرنیل سنگھ تھند ہوراں نے اودھرلی نثر نوں ایدھر گرمکھی چ اُلتھ کے سانجھ دی اِک پرت پائی۔ پھر ایہناں چ جتندر پال جولی دا ناں وی جُڑ گیا۔کہانی کار تلوندر سنگھ جدوں کہانی وچ سرگرم ہویا تاں اوہ پاکستان وچ گیڑے مارن لگا۔ اوہ اودھروں شاہ مکھی چ لکھے کہانی پراگے تے ناول ایدھر لے آؤندا تے پال سنگھ ولھا نوں دے دیندا۔ اپنے سمیں اوہنے پاکستان دے کئی سال گیڑے لائے تے ڈھیراں دا ڈھیر ساہت ایدھر لے آیا۔تلوندر سنگھ دے جتناں نال شاہ مکھی دے انیکاں کہانی پراگےگرمکھی وچ ایدھر چھپے۔ انور علی دی ’گڑ دی بھیلی‘، خالد فرہاد دھاریوال دی ’کتھا اِک کلجُگ دی‘، زبیر احمد دی ’کبوتر بنیرے تے گلیاں‘ ،مقصود ثاقب دی ’دھوتے پنیاں دی عبارت‘، ’توں گھر چلا جا‘، عاشق رحیل دی ’قصہ میرے پِنڈ دا‘ تے افضل توصیف دی ’بلبلینا‘، ’ٹاہلی میرے بچڑے‘، ’مائی اناراں والی‘ ورگیاں کہانیاں دیاں کتاباں ساڈے تک پُج گئیاں۔ ایہہ سارے کتھاکار شاہ مکھی دے بڑے جوے والے کتھاکار ہوئے نے۔ایہناں دیاں کہانیاں وچ ٹُٹ رہے، تِڑک رہے، حاشیے تے دھک دِتے گئے منکھ دی گل بڑی مہارت نال کیتی گئی اے۔ میں ایہناں کہانیاں وچ مسلم سماج دی ناری دے انیکاں رُوپ ویکھدا ہاں۔ مسلم کلچر دیاں انیکاں ہیٹھلیاں تے اُپرلیاں پرتاں نوں سمجھن دا جتن کردا ہاں۔

ایس توں تھوڑا پچھے جاواں تاں مینوں الیاس گھمن چیتے آؤندا اے۔ اِک ویلا سی اوس دی کہانی نوں امرتا پریتم نے ’ناگمنی‘ وچ نمایاں طور تے چھاپیا سی۔اوہدے نال نال پاکستان دی وڈے قد دی کتھاکار افضل توصیف دی کہانی نوں وی امرتا بڑے چاء نال چھاپدی سی۔ ایہناں دو کتھاکاراں نے مڈھلی پاکستانی کہانی دے نقش نکھارن وچ اہم کردار نبھایا، مینوں لگدا اے۔ ایہناں دوہاں دی کہانی وچ سنتالی دی ونڈ دا درد تھاں تھاں ڈلھدا ویکھیا جا سکدا اے۔اوہناں نے پنجابیت دی کُھر رہی سانجھ نوں نمایاں طور تے اپنی کہانی دے برتانت دا حصہ بنایا اے۔ ایہہ اوتھوں دی کہانی نوں وکھرا دھراتل دیندے نے۔ الیاس گھمن دیاں کہانیاں جدوں ’ناگمنی‘ وچ چھپدیاں سن تاں اوس ویلے اسیں پڑھ کے آپس وچ گلاں دے ڈھیر لا دیندے ساں۔ اوس دیاں لمیاں تے کثیر الجہتی، وسیع المعنی کہانیاں نے اوسنوں منفرد پچھان وی دتی۔ الیاس گھمن نے سنگھنی گوند راہی عکس پردھان کہانی لکھ کے سانوں سوچن لا دتا کہ پاکستان چ وی چنگی کہانی لکھی جا رہی اے۔ اوس دے کہانی پراگے ’پِنڈ دی لج‘ نے ساڈے ایدھرلے سوجھواناں نوں پاکستانی کتھا دا ماڈل متعین کرن لئی مجبور کر دتا۔ ایہدے نال مقصود ثاقب نوں اسیں نظر انداز نہیں کر سکدے۔اوہدی کہانی دی اپنی اچھوتی تاثیر اے۔

کہانی کار جندر شاہ مکھی دی کہانی ایدھر چھپواؤن چ پچھلے لمے سمیں توں اُپرالا کردا آ رہیا اے۔ مہیندر بیدی جیتو توں لِپی انتر کروا کے اوس نے انیکاں اودھرلے کتھاکار گرمکھی وچ سانوں پڑھن نوں دِتے نے۔خالد فرہاد دھاریوال پاکستان چ بیٹھا اجیہا ادبی بندہ اے جیہنوں شاہ مکھی، گرمکھی تے ہندی ، انگریزی چ برابر دی کمانڈ اے۔ پچھلے سمیں وچ خالد نے کافی تعداد وچ اودھرلی کہانی گرمکھی چ لِپی انتر کرکے سانوں پڑھن نوں دِتی اے۔ میرے ساہمنے اودھرلا مُڈھلا کتھاکار افضل احسن رندھاوا دیاں ساریاں کہانیاں دا مجموعہ ’بندے کھانیاں‘ پیا اے۔ جیہنوں خالد دھاریوال نے لِپی انتر کیتا اے تے سودھ دا کارج جندر نے کیتا اے۔ ایہہ بہت وڈا کم اے۔ رندھاوا تے سلیم خاں گمی پاکستان دے موڈھی کہانی کار نے۔ جدوں میں ایہناں دوہاں دیاں کہانیاں پڑھدا ہاں تاں میرے موہرے ایہناں دیاں کہانیاں دے سِکھ یاں غیر مسلم پاتر آ کھڑدے نے۔ ایہہ دونویں کہانی کار سِکھی دے روائتی نقش نوں بڑے مان نال گلوری فائی کردے نے۔ رندھاوا پنجابی بندے دا نقشہ انکھی، دلیر، حوصلے والا، ویل پنا، جین مرن دی پرواہ نہ کرن والا پیش کردا اے۔ دھارمک سانجھی والتا تے سانجھ ایہناں دیاں کہانیاں دا مرکزی نقطہ اے۔ کِتے کِتے اوہ سماجک سچ نوں اِک پاسے رکھ کے حقیقت ولوں یو ٹرن لے لیندے نے۔رندھاوا دی کتاب ’رن، تلوار تے گھوڑا‘ تے گمی دی کتاب ’خوشبو‘ دیاں کہانیاں نوں ایدھرلے پاٹھکاں نے بڑے چاء نال پڑھیا اے۔پر ایہناں حداں دے باو جود جدوں میں انور علی، مقصود ثاقب، کرامت علی مغل، توقیر چغتائی، زبیر احمد، آغا علی مدثر تے خالد دھاریوال دیاں کہانیاں پڑھدا ہاں تاں مینوں مختلف صِنفاں دے کرداراں دی ذہنیت کا گہرا تجزیہ ملتا ہے۔ ایتھوں تک کہ میں جدوں شہزاد اسلم دا کہانی پراگا ’دریاواں دے ہانی‘ جس نوں خالد فرہاد دھاریوال نے لِپی انتر کیتا اے تے اعجازا دا کہانی پراگا ’ایرکھا‘ پڑھدا ہاں تاں مینوں دوہاں کہانیکاراں دی سماج نوں ویکھن دی نقطہ نظر بالکل وکھری قسم دا دِسدا اے۔ شہزاد اسلم دے پاتر نویں اُسر رہے پاکستان دے لوک نے۔ اوہناں دیاں اپنیاں لوڑاں تے اُمنگاں نے۔اوہ پاتراں دی گہرائی نال اُساری کردا اے۔

ساڈے ایدھر فرخندہ لودھی دیاں کہانیاں دی گل بہت گھٹ ہوئی اے۔اوس دیاں کہانی دی کتاب ’چنے دے اولھے تے ہور کہانیاں‘ نوں جدوں میں پڑھیا تاں مینوں سنتالی دی ونڈ دی نویں زاویئے توں سمجھ لگی۔ میں سنتالی وچ مسلم سِکھ تے ہندو سماج نوں اوہدی اکھ راہیں سمجھن لگ پیا۔ ایہی کسے کتھاکار دا حاصل ہوندا اے کہ اوہ اپنے سمیں نوں کس نظر نال کنی کُو مہارت نال پیش کر جاندا اے۔ اوس نے دونویں پنجاباں تے واہگہ بارڈر دے آر پار دے ماحول، وسیبے نوں سیاسی، سماجی، معاشی تے مذہبی پکھ توں غیر جانبداری نال بڑی بے باک ہو کے دلیری نال پیش کیتا اے۔اگے پھر میں پروین ملک دی کتاب ’روٹی میری کاٹھ دی‘ پڑھنی شروع کیتی جس نوں مہیندر بیدی جیتو نے لِپی انتر کیتا اے۔ پروین ملک وکھری تے اُچے درجے والی کلاس وچ وِچری اے۔اوہدے کول اوس کلاس دا تجربہ وی اے۔ ایس تجربے نوں اوس نے اپنیاں کہانیاں دا موضوع بنایا اے۔ اوہدے احساس دا حصہ اوس طبقے وچ وِچرن والی عورت دا وی اے۔ پروین اپنی کہانی دے برتانت راہیں عصری سیاست اُتے علامتاں راہیں تکھا طنز کردی اے۔

’پنچم‘ پرچے دا مدیر مقصود ثاقب اپنی کہانی وچ اوہناں پاتراں تے گھٹناواں دے برتانت نوں لے کے آؤندا اے جیہناں ول سہجے کیتے کسے کتھاکار دی نظر نہیں جاندی۔ ثاقب ہتھی کِرت کرن والے لوکاں دی معصومیت، نِگھ نوں پیش کردا اے۔ انسان دیاں خواہشاں، کمینگیاں، خودغرضانہ رُچیاں اوہدی کہانی دی اہم کڑی اے۔ ان ونڈے پنجاب دے پاتر اوہدی کہانی چ آزادی نال اُسردے نے۔ انور علی نے اپنیاں کہانیاں چ مسلم ثقافت وچ پھیلے متکبرانہ مذہبی تعصب، دیس ونڈ دی پیڑ، وکھ وکھ دھرم دے پاتراں دی اندرونی درد نوں اپنیاں کہانیاں وچ پیش کیتا اے۔ توقیر چغتائی نکی ہُنری کہانی کہن دا ماہر اے۔

ڈھاہ لگی بستی (ملک مہر علی)، طلاق (جمیل احمد پال)، ہمزاد (صابر علی صابر)، لٹیری ویشیا (مسعود چودھری) وغیرہ کہانیاں دیاں کتاباں وی اودھرلے پاکستان دے لوکاں دے درداں، خاہشاں تے لوڑاں تھوڑاں، تکلیفاں، احساساں دی تھاہ پاؤندیاں نے۔ نین سُکھ دیاں دو کتاباں ’آئی پُرے دی واء‘ تے ’جوگی سپ تراہ‘ بالکل وکھری دھراتل دیاں کہانیاں دی بات پاؤندیاں نے۔ اوس نے پاکستانی کہانی وچ نویکلے برتانت راہیں ڈینٹ پایا اے۔

موجودہ سمے وچ پرمجیت سنگھ میشا، جوگندرپال مان، خالد فرہاد دھاریوال تے مہیندر بیدی جیتو ورگے سِرڑی لوک اودھرلی کہانی نوں لِپی انتر کرن وچ اہم کردار نبھا رہے نے۔ ایہہ لوک اِک پُل دا کم کردے پئے نے۔